__________________________________________________________________________ ___ __ ___ ___ _ ___ ____ | _| _ _ _ ___ / _|| || | | || | |_ || |_ | \ | || || | / / | | || | | | || | | / / | _| | \| || || | | _/ / | _|| | | _| || \ / /_ | |_ | |\ || || | |__/ |_| |___|| | ||_|\_\|____||___| |_| |_||_||_|_| |___| __________________________________________________________________________ Piatek, 17.01.1992 Nr 8 __________________________________________________________________________ W numerze: Richard S. Jacobs - The big chill Polish style Nie oskarzam Polakow - wywiad z prezydentem Litwy Landsbergisem Czy Litwa zmierza do dyktatury? - wywiad z byla premier Litwy Prunskiene Piotr Bohdan Tyszko - Drugi glos z oddali Jurek Krzystek - Muzyka wspolczesna - dla kogo? Zbigniew J. Pasek - Historia Polski - dzien po dniu. Styczen __________________________________________________________________________ Od redakcji: Kilka uwag do tego numeru "Spojrzen". Artykul R. Jacobsa jest z cyklu 'travelogow'. Doswiadczenie list dyskusyjnych uczy, ze teksty takie sa czytane i dosc zywo odbierane. Mamy nadzieje ze i ten bedzie interesujacy. Dwa przedruki na temat Litwy zamieszczamy rowniez pamietajac o dyskusjach na Poland-L, zakonczonych spisaniem listu do Landsbergisa. Sa to dwa rozne glosy - nie zajmujemy stanowiska w tej sprawie, uznajac, ze jezeli nawet w Polsce trudno zachowac obiektywny poglad, tym bardziej jest to niemozliwe z perspektywy Pacyfiku lub Normandii. Pozwolilem sobie tylko na jedna uwage w wywiadzie z Landsbergisem, kiedy to wyraznie mija sie on z prawda. Tekst Piotra Tyszki jest uzupelnieniem i kontynuacja wspomnien Erica Behra z numeru 4 "Spojrzen". Zas na koniec nieco 'tworczosci redakcyjnej'. Glosy krytyki przyjmujemy zawsze z zainteresowaniem i pokora. Jurek K-ek __________________________________________________________________________ THE BIG CHILL POLISH STYLE ========================== Richard S. Jacobs In the small town of Nowe Miasto Lubawskie, six Poles, friends since their mid 1980s college days in Gdansk, met to catch up on the past and reflect on the future. They were an eclectic mix: A consultant, a translator, an engineer, an accountant, a government worker, and a university lecturer, these six individuals were members of the emerging middle class. I had the privilege of spending three days with my new Polish friends. The train to Nowe Miasto Lubawskie was crowded, as are all trains in Poland. Reaching this town of about seven thousand is no easy matter, but then again very few things in Poland ever are. We were gathering in the apartment of Janusz and Anita, who had moved from Gdansk shortly after graduating from college. With little prospect for finding housing in Gdansk, Janusz and Anita had ventured 120 kilometers south, and now reside in a two bedroom flat with their 2 year old daughter, Maria. Anita works as an accountant for the local government and Janusz is an engineer for a private company. Their living accommodations were vastly superior to anything a young couple could hope to locate in Gdansk, where the occupancy rate is 100 percent. Anita was waiting for us and had prepared a Polish supper of zapiekanka and pickles. Zapiekanka is a potato based casserole with mushrooms, tomatoes, green peppers, onions, sausage, and cheese. After suffering two months of restaurant fare, this was indeed a treat for me. Of course piwo (beer) accompanied supper and the conversation was centered around the adventures of little Maria. Following dinner, we adjourned to the front porch and were each given a glass of orange soda with enough vodka in it to dramatically increase my comprehension of Polish. Actually, as could most college educated Poles, Anita, Ruda, Teresa, and Janusz all expressed themselves commendably in English. In fact, a broad cross-section of the population, from taxi drivers to waiters, is becoming more and more adept at communicating in English, and everyone seems to enjoy demonstrating their abilities. As Poland becomes increasingly integrated with Western nations, this is becoming an important skill. Throughout the night we discussed the circumstances that ultimately led to Janusz and Anita leaving Gdansk. A lack of housing has plagued Poland since World War II when much of the country, including Gdansk, was leveled by the Nazis. During the ensuing decades apartment building were hastily constructed from low quality building materials, including large amounts of asbestos. The results, especially in large industrialized areas, is that a majority of Poles dwell in massive complexes of cramped apartments. Often several generations are forced to share a four or five-room residence; and even after marrying, many young couples have no alternative but to remain with their parents. Recently several private firms have constructed "condominiums", where a four room unit costs between $25,000 and $30,000. Because the average worker in Poland earns only $150 per month, purchasing one of these condominiums is beyond the financial capabilities of the vast majority of Poles. Additionally, with a capital market still in its infancy and an annual inflation rate of around 50 percent, affordable consumer mortgages are nonexistent. The lack of credit also delays construction; builders frequently run out of funding and many structures take up to ten years to complete. And complicating the housing shortage are Poland's vague property ownership laws which make purchasing land and buildings difficult and extraordinarily time consuming. On a more hopeful note, since the Communists fell from power those individuals possessing the means have been able to construct rather luxurious homes in as little as two or three years. With the advent of an entrepreneurial class in Poland, there has been movement towards reforming the property ownership rules and regulations. In addition, as individuals and corporations are able to accumulate wealth, more capital is becoming available to finance construction. New banks, with an expressed interest in lending to consumers, are opening regularly. Of course, until inflation is brought under control, interest rates will remain high, making borrowing for housing or any other purpose a difficult feat. The sunrise in Nowe Miasto Lubawskie was spectacular. Gone was the omnipresent haze in Gdansk generated by smokestacks and automobiles. The light drizzle that began to fall later that morning lacked the acidic sting of the rain in Gdansk. The layer of haze and acid rain is endemic in Poland as coal represents the primary energy source. Natural gas from the Soviet Union is difficult to obtain as the Soviets now require payment in hard currency. Interestingly, the city of Gdansk recently sold a nuclear power I plant when public outcry prevented the city from commencing operations at the plant. With the city of Cracow literally crumbling from the effects of pollution, Poles are becoming more aware of the need to protect the environment. This day proved to be one of those occasions. Janusz drove us in the Polish style of accelerating for as long as and as often as possible, to a nearby lake. Somehow we failed to veer off the road into a ditch and arrived at one of the most pristine swimming and fishing areas in the region. In spite of, or perhaps because of the difficulty of every day life, Poles know how to have a good time. Whether it be swimming, or attending a concert or play, they exhibit an enthusiasm that is unabashed and contagious. After returning to the apartment, Anita prepared a special lunch of cabbage soup, beef, potatoes, carrots, and of course pickles. Jacek and Roman arrived from Gdansk in time for lunch. Jacek worked for a legal firm in Gdansk, and Roman was taking a brief respite from studying for an upcoming actuarial exam. Like many young Poles he went to classes in addition to working full time in an effort to develop skills useful in the rapidly changing job market. The majority of Poles who enter a University spend five years studying and earn Masters Degrees in their chosen fields. Significantly many of the textbooks, from economics to statistics, are written in English. Most educated Poles learn English in addition to Russian, German, and of course Polish. In fact Polish intellectuals pride themselves on their ability to understand and communicate in a variety of languages. I encountered many young Poles who were fluent in four languages and in the process of learning several others. The evening was filled with conversation and music. The Rolling Stones, Chris Isaak, and Phil Collins were particular favorites; American and British groups dominate the Polish musical scene. The importance of the popularity of American culture should not be underestimated. American flags appear with astonishing regularity in Polish stores and offices. Clothing featuring the American flag was very much in style, especially among the under 40 set. America was referred to in glowing terms and viewed in an extremely positive if somewhat idealistic light. Poles gloss over problems in the U. S. such as poor race relations, crime, drug abuse, and the declining competitiveness of American workers and manufactured goods. Despite the decades of anti-American propaganda spewed by communist officials and media, the Poles I met admired and respected America. Poles suffer great disappointment when they realize that many Americans can't even locate Poland on a map, and appear to have little regard for the changes occurring. Investment in Poland by individual Americans, U.S. businesses, and the government lags well behind the investment made by Germany. The majority of joint ventures formed since the economic firms commenced are between German and Polish firms. Unquestionably, Poles see themselves as Europeans. Despite a standard of living dramatically lower than Western Europeans, history and culture links Poland with other Europeans. My Polish friends understand their best hope for a successful transformation to a market economy lies in joining the European Economic Community (EEC). Poles hope that their country, with its geographic location in the center of Europe, can serve as a gateway to the Soviet Union. The failure of NATO and the EEC to admit Poland as a member has left many Poles questioning the West's commitment and depth of concern toward Poland. Throughout our time together my Polish friends tempered their optimism about the progress Poland has made toward a free market economy with concern that the gains were very tenuous. Lech Walesa's popularity has fallen since he assumed a formal leadership role. Polish workers, after years of sacrifices, are increasingly unwilling to bear further hardships to ensure the success of the transformation process. After arriving in Gdansk, I reflected on the discussions and events that had transpired that weekend. Despite the daily rigors confronting many young Poles: from a lack of privacy to frustration over the high prices; there is a sense of hope. Instead of basking in the afterglow generated by overthrowing communism, young Poles have continued to question authority while educating themselves and pursuing careers. Transforming the Polish economy after 45 years of ineptitude will not be easy. Then again, few things in Poland are. ---------------------------------- Richard Jacobs is a second year MBA student. He spent the summer of 1991 working for the Solidarity Economic Fund in Poland. [skroty red.] ________________________________________________________________________ NIE OSKARZAM POLAKOW ==================== Wywiad przeprowadzony przez Jagienke Wilczak i Martii Puukko z Vytautasem Landsbergisem, przewodniczacym Rady Najwyzszej Republiki Litwy. Przepisal z Dziennika Zwiazkowego (Chicago, 11.11.1991) Tomek Wiltowski (tomek@dribble.c-mols.siu.edu). ------------------------------ Do prezydenta Landsbergisa dostalismy sie wraz z korespondentem finskiego radia, Martii Puukko, grubo po polnocy, odczekawszy co swoje w holu, na kanapie. Podczas rozmowy pilnowal nas uzbrojony oficer z osobistej ochrony prezydenta. Martii Puukko (MP): Czy moglby pan prezydent porownac sytuacje Litwinow w Polsce i Polakow na Litwie? (VL): W sensie prawnym - o ile wiem - Polacy maja duzo wiecej uprawnien i mozliwosci na Litwie niz Litwini w Polsce. Mam nadzieje, ze to sie wyrowna gdy beda podpisane polsko-litewskie dokumenty o prawach mniejszosci. Mielismy przygotowany projekt, ktory Polska poczatkowo jakby akceptowala, nie miala nic przeciwko niemu, a pozniej zaczela odmawiac. Przygotowanie dokumentow litewsko-polskich juz od poczatku roku jest wlasciwie zamrozone. Ostatnio oczekujemy na przyjazd ministra Spraw Zagranicznych K. Skubiszewskiego, ale planowana data zbiega sie z poczatkiem obrad ONZ i na pewno przesunie sie o kilka dni [do wizyty w koncu doszlo w biezacym tygodniu - przyp. red.]. Minister A. Saudargas zaproponowal to min. Skubiszewskiemu w Moskwie. Wyrazono zgode, ze o kilka dni mozna te wizyte przesunac. Jagienka Wilczak (JW): Jak widzi pan prezydent model stosunkow z Polska? VL: Jak z kazdym innym panstwem: oparte na rownoprawnej zasadzie dobrej woli i dobrej checi. Z Polska wiaza nas wiezi historyczne, kulturalne i narodowosciowe. Mamy mniejszosci po obu stronach i to moze stac sie dodatkowym atutem w rozwoju stosunkow. Czasem moze byc wykorzystywane dla pogorszenia tych stosunkow, ale zadna strona nie jest tym zainteresowana. JW: Za chlodne w tej chwili stosunki obwinia pan strone polska? VL: Nie znam powodow, ktore usprawiedliwialyby fakt, ze polityka wobec Litwy, czy Wschodu w ogole, byla taka - mozna powiedziec - bierna w tym roku. Moze Polska miala klopoty ze Zwiazkiem Radzieckim, moze miala jakies plany na dluzsza mete? Zauwazylismy, ze dobry poczatek nie doczekal sie rozwiniecia i finalu. JW: Czy istnieje obawa, ze to co wydarzylo sie ostatnio w litewskim parlamencie - mysle o rozwiazaniu rad rejonowych - wplynie na dalsze ochlodzenie kontaktow? VL: To bedzie zalezalo od checi. MP: Polacy chca miec swoj uniwersytet. Czy ma pan cos przeciwko niemu? VL: Moga miec uniwersytet i na pewno beda mieli (JUZ JEST- przyp. moj TW). Nie mam nic przeciwko temu, byle tylko byl dobry, nakierowany na istotne cele. MP: Jaki jest pana stosunek do dwujezycznosci, oficjalnego funkcjonowania dwu jezykow, polskiego i litewskiego? VL: Nie ma takiego powodu; juz to mielismy, gdy obowiazywaly dwa jezyki, litweski i rosyjski. JW: Czyli - lepiej byloby gdyby Litwa zostala panstwem jednojezycznym i jednonarodowym? VL: Nie, dlaczego pani tak przekreca? Nie trzeba tak przekrecac mysli. Poniewaz jest panstwo - jest jezyk panstwowy, jak w kazdym panstwie [nieprawda: w USA n.p. panstwowego jezyka nie ma. Poza tym jest wiele krajow o wiecej niz jednym jezyku urzedowym: Kanada, Szwajcaria, Finlandia etc. - przyp. red.]. JW: Czasami odnosze wrazenie, ze wladze litweskie boja sie polskich resentymentow. Jakich gwarancji potrzeba, zeby nie bylo obaw, ze Polacy zechca odebrac Litwie Wilno, ze zmienia sie granice panstwowe, bo pakt Ribbentrop-Molotow bedzie zakwestionowany? VL: Czy nie za duzo pani nalozyla tych kwestii? Pakt Ribentropp-Molotow jest niewazny i nikt sie nie boi. Prosze od razu nie stawiac takich pytan wielopietrowych. A co do resentymentow, to sa one naturalnym zjawiskiem. Tyle, ze sposrod resentymentow pojawiaja sie czasami momenty - jakby je nazwac? - rewindykacji stanu obecnego albo podburzen nacjonalistycznych. Bo takie sily istnieja w Polsce; chyba nieliczne, ale jednak istnieja. JW: Uwaza sie tu, ze ataki na samorzady i oskarzanie Polakow o bolszewizm stanowia probe zalatwienia raz na zawsze polskiego problemu na Litwie. Mowi sie tez, ze pan prezydent popiera te tendencje. VL: Tego, o czym pani mowi nie ma i nie bylo. Nie ma oskarzania Polakow jako calosci. Sa zwolennicy radzieckiego komunizmu, sa ludzie ze starej nomenklatury, ktorzy narobili duzo zlego, nie tylko Litwie ale takze Polakom na Litwie. O tych ludzi teraz chodzi, nie o Polakow. Samorzady nie sa rozwiazane w calosci, nie zlikwidowano ich. A rozwiazanie kwestii polskiej, jak pani powiedziala? Ta kwestia jest naturalna. To nie jest duzy problem dla kraju europejskiego, za jaki sie uwazamy. A jesli chodzi o konkretne samorzady rejonowe - sa one rozwiazywane na czas stosunkowo krotki i okreslony, a nie na zawsze, jak pani czy ktos inny tlumaczy. Tym bardziej, ze samorzady nizszego szczebla istnieja i dzialaja. Trzeba tylko nie rozjatrzac i nie powiekszac problemu, ktory jest polityczny, nie narodowosciowy. JW: Czy pan prezydent nie obawia sie, ze cala sprawa przysporzy atutow panskiej opozycji? VL: To zalezy od rozsadku i etyki opozycji. Bo przeciez opozycja, jak i wszyscy, ktorzy tu sa, wiedza jak jest naprawde. A jezeli beda przeksztalcac fakty, wykorzystujac przeciwko nam, pokazujac jakies inne intencje, to beda postepowac niewlasciwie. JW: Jakie, zdaniem pana prezydenta, sa dzis najwazniejsze problemy Litwy: czy to kwestie polityczne czy gospodarzce? VL: Problemem numer jeden jest wycofanie wojsk radzieckich. O tym mowimy kazdego dnia i mamy nadzieje, ze cos sie poruszy: choc nie znamy perspektywy konkretnych posuniec. Strona radziecka jeszcze nie ma decyzji. A inne problemy - to oczywiscie kontynuacja reformy gospodarczej, ekonomicznej, finansowej. I problem, jak przejsc przez ten okres z najmniejszymi stratami gospodarczymi i spolecznymi. Bo ma sie pogorszyc nieco, moze niezupelnie, a moze na jakis czas zupelnie. Nie czujemy grozy duzego kryzysu, ale trudnosci beda. Uwazamy, ze otwieranie sie na Zachod, na swiat pomoze nam dostac ekspertyzy, rady i kredyty, zeby nie bylo duzych wstrzasow przez te kilka lat. JW: Byliscie zwiazani z organizmem radzieckim. Sadzi pan, ze godpodarczo poradzicie sobie bez scislego zwiazku z Moskwa czy republikami? VL: Moskwa, jako centralna wladza bylego Zwiazku Radzieckiego, moze okazac sie niepotrzebna dla stosunkow republik radzieckich z krajami zagranicznymi, to znaczy z Litwa. Bylismy nie zwiazani z nim, a przez niego zwiazani i podwiazani. A gdy przeszlismy na stosunki partnerskie, to mamy tez - przede wszystkim - takie stosunki z republikami, z wlaszcza z Rosja. Najbardziej aktywne - z sasiednia Bialorusia, niepotrzebna nam Moskwa, by handlowac z Bialorusia. MP: Czy wedlug pana, powrot komunizmu jest nadal mozliwy? VL: Powrot przemocy - tak, komunizmu dawno nie ma. Jest totalitaryzm radziecki, ktory jeszcze chce przetrwac, mimo niepowodzen i prawie katastrofy, ktora jest widoczna po niepowodzeniu puczu. Ale obawiamy sie, ze maja jeszcze rezerwy. I sily stagnacji w tej chwili przeciwdzialaja coraz mocniej, chcac przeszkodzic glebokiej rewolucji: bezpowrotnej likwidacji bolszewizmu. Dla nas jest to kraj sasiedni: przemiany tam nastepuja, ale perspektywa szybkiego wykorzenienia bolszewizmu w tej chwili nie jest tak wyrazna jak w pierwszych dniach wolnosci. Mamy sie pozbyc pozostalosci systemu sowieckiego i czesciowo takich grup ludzi, ktorzy jeszcze nie potrafia bezkonfliktowo wpisac sie w zycie. ------------------------------------------- [Przytoczyl Tomek Wiltowski] ______________________________________________________________________ CZY LITWA ZMIERZA DO DYKTATURY? =============================== Byla premier Litwy w wywiadzie udzielonym holenderskiemu dziennikowi 'De Volkskrant' atakuje prezydenta Landsbergisa. [Przedruk z 'Gazety Wyborczej', 28.10.1991] Kazimiera Prunskiene, ktora w styczniu tego roku ustapila ze stanowiska premiera Litwy z powodu konfliktu z prezydentem Landsbergisem, oskarza dzisiejsze wladze litewskie o "maskowany nacjonalizm, polaczony z przestarzalym mysleniem socjalistycznym". Tesknota za dyktatura wystepuje - jej zdaniem - zarowno w kregach skrajnej prawicy, jak i wsrod bylych funkcjonariuszy komunistycznego aparatu wladzy. Dyktature, ktorej sie obawia, Prunskiene okresla jako "narodowo-socjalistyczna". ------------------------------------- Wszystkie dyktatury, wszystkie systemy totalitarne sa do siebie podobne. Nie ma znaczenia, czy ich sztandary sa czerwone, brunatne czy tez trojkolorowe jak flaga Litwy. Wystepuje u nas tendencja do absolutyzmu: lamanie praw jednostki, cenzura prasy. Widac strach przed mowieniem tego, co sie mysli. Takie zjawiska pamietam z poprzedniej epoki, z czasow Brezniewa. W czasach pieriestrojki, za Gorbaczowa, to sie nie zdarzalo. Dzisiaj o polityce ludzie mowia najchetniej za zamknietymi drzwiami. Albo lapia cie gdzies w przelocie, wciagaja w kat i szepcza zgadzam sie z toba, ale nie powiem tego glosno, bo nie chce stracic pracy. Wcale nie przesadzaja - tak to sie moglo by dla nich skonczyc. Moje ugrupowanie, "Przyszlosc Litwy", ma czesto klopoty z wynajeciem sali na zebranie. Zdarza sie, ze bojowkarze zaklocaja nasze spotkania. Dwa razy mowcow obrzucono koktajlami Molotowa. Mowilismy o tym w parlamencie, ale Landsbergis powiedzial: "To przeciez byly male bombki. Nikt nie zostal zabity. Po co w ogole o tym mowic?" Niepodleglosc to jeszcze nie demokracja --------------------------------------- Wywalczylismy sobie niepodleglosc. Nie tylko prosci ludzie, ale rowniez wielu politykow sadzi, ze niepodleglosc to to samo, co demokracja. Ale co to za demokracja, jezeli nadal wszystko jest podporzadkowane wladzy panstwowej? Na kazdym kroku wladza szermuje potrzeba obrony jednosci. Ja natomiast jestem zdania, ze nie ma demokracji bez pluralizmu. Niedawno w telewizji wystapil duchowny katolicki, ktory powiedzial doslownie tak: "Jezeli dzisiaj ktos wystepuje z krytyka, albo zamierza tworzyc opozycje, to jest to zdrada Litwy. Za taka zdrade trzeba zaplacic krwia". Z Landsbergisem mielismy i mamy zupelnie rozbiezne poglady na to, co lezy w naszym interesie narodowym, na czym polega demokracja, jak nalezy ukladac stosunki z naszymi wschodnimi sasiadami. Landsbergis i Gorbaczow nie mogli sie zupelnie porozumiec. Za kazdym razem, kiedy dochodzilo do ich rozmowy, konczylo sie na utarczce osobistej. Ja uwazalam, ze ten konflikt nie lezy w naszym interesie i powiedzialam to Landsbergisowi wprost. Panuje u nas atmosfera zwyciestwa. To my zwyciezylismy Zwiazek Radziecki, Armie Czerwona, komunistow. Zapomina sie, ze bez zwyciestwa demokracji w Rosji, w Moskwie, w St. Petersburgu nie byloby naszego zwyciestwa. Wiele osob tego nie dostrzega. Ich zdaniem rzadza nami teraz ci, ktorzy zwyciezyli komunizm. Rzad Landsbergisa wie wszystko, ma zawsze racje, tworza go bohaterowie, ktorym nalezy sie bezwzgledne posluszenstwo. W dodatku ludzie sa calkowicie uzaleznieni od panstwa - prywatyzacja i gospodarka rynkowa to dla nas jeszcze przyszlosc. Zachowane struktury totalitarne wypelniaja sie narodowa trescia. Szacunek dla mniejszosci ------------------------ Uwazam, ze nic nie usprawiedliwia rozwiazania polskich samorzadow przez wladze litewskie. Samorzady zostaly przeciez wybrane przez miejscowa ludnosc. Argumentowano, ze czlonkowie rad kolaborowali z inicjatorami nieudanego puczu. Moglo tak byc, ale wowczas winnych trzeba bylo indywidualnie pociagnac do odpowiedzialnosci sadowej. Glosowalam przeciw rozwiazaniu rad, jednak zdecydowana wiekszosc w naszym parlamencie byla za. Ta decyzja wywolala tylko dalsze napiecia miedzy ludnoscia polska i litewska. A przeciez mozemy sobie pozwolic na pewna wielkodusznosc, pokazac polskiej mniejszosci, ze nie ma sie czego obawiac w niepodleglej Litwie. Tak jak nie mozna oskarzac wszystkich Polakow o kolaboracje z Janajewem, nie mozna rowniez w ciemno rehabilitowac zbrodniarzy wojennych tylko dlatego, ze po 1945 roku skazaly ich sady radzieckie. Potrzebna jest staranna rozwaga: kto zawinil? Kogo mozna uniewinnic? Uwazam, ze panstwa zachodnie nie powinny wahac sie przed uzaleznieniem przyjecia Litwy do EWG od wprowadzenia przez Wilno pelnej demokracji i gospodarki rynkowej. Idea panstwa prawa i szacunek do mniejszosci maja dluga tradycje w Europie. Do tej tradycji musimy nawiazac. Anet Bleich, tlum. wer 'De Volkskrant' - 'Gazeta Wyborcza' 28.10.1991. ------------------------------ [Przytoczyl Jurek Krzystek] ________________________________________________________________________ DRUGI GLOS Z ODDALI =================== Piotr Bohdan Tyszko (piotrek@vtvm1.cc.vt.edu) Przeczytalem z wielkim zainteresowaniem wspomnienia Erica Behra z konspirowania w latach siedemdziesiatych ["Spojrzenia" nr. 4 - przyp.red.]. Obudzilo to we mnie moje wlasne wspomnienia i doznalem cos w rodzaju kombatanckiego rozrzewnienia. No to mnie tez poczytajcie. Musze przyznac, ze tak wlasnie bylo jak Eric napisal. W moim przypadku zaczelo sie od kolportarzu "Biuletynu Informacyjnego" KOR i skupywania papieru (tak, po 1-2 ryzy), a skonczylo sie w roli (niezbyt zreszta wprawnego) sitodrukarza. Kiedy pojawila sie opozycja ja bylem gotowy - tradycje rodzinne z okupacji niemieckiej i lektury na tenze temat zrobily swoje. Zreszta probowalem juz wczesniej, tylko niezbyt umiejetnie. Nasza tajna organizacja antysowiecka i antykomunistyczna wpadla, prawdopodobnie wskutek dostania sie jakichs naszych papierow w rece rusycystki (to bylo w siodmej klasie). Rodzice byli wzywani na komende na Opaczewskiej i ojciec przeprowadzil ze mna potem dluga rozmowe o tym, ze jeszcze musze sie duzo nauczyc, i ze jeszcze przyjdzie na mnie czas. W to ostatnie to powatpiewalem, ale okazalo sie, ze Tata znal lepiej logike historii Polski. Tak, jak Eric, pamietalem Marzec i Grudzien. Zwlaszcza Grudzien utkwil mi mocno w swiadomosci: byl to pierwszy raz w moim zyciu kiedy na serio powialo groza. Z obu tych wydarzen wysnulem wniosek, ze wladza to lobuzy. Podobnie bylo w 1976 - groza, gniew, ale kiedy tylko zaczalem dostawac bibule, uczucia te ustapily rewolucyjnemu zacieciu. I juz wiedzialem, ze ojciec mial racje, i ze moj czas nadszedl. Dokumentem, ktory ostatecznie zrobil ze mnie antykomuniste byla "Ksiega zapisow cenzury". Polknalem ja w jeden wieczor - jak to zwykle bywalo, nastepnego dnia mialem oddac. Po jakims czasie stwierdzilem, ze jestem stworzony do rzeczy wyzszych niz kolportaz i latanie za papierem. Poprzez moj kontakt (zreszta ladna dziewczyne) wszedlem w konszachty z NOWA i zostalem "skierowany na kurs" sitodruku. Zajecia odbywaly sie w prywatnym mieszkaniu na Czestochowskiej, na mojej rodzinnej Ochocie. Oprocz mnie i mojego przyjaciela Piotra (jest teraz lesniczym pod Warszawa) braly w nim udzial chyba 4 osoby, a wykladowca byl Witek Luczywo. Tak na marginesie, to podczas mojego konspirowania spotkalem kilka obecnie znanych osob. Ale, jako ze to bylo konspirowanie, osoby te nie mialy pojecia, ze ja to ja, tzn. Piotr (dla niektorych Bohdan) Tyszko. Nie moge wiec ciagnac obecnie korzysci z mojej kombatanckiej przeszlosci. Jedna z pozniejszych slaw, o ktore sie otarlem, byl Zbyszek Bujak. Ale wtedy, w 1980, Zbyszek Bujak byl skromnym i niepozornym robotnikiem. Zreszta dowiedzialem sie ze on to on dopiero jak wyszedl z lokalu - coz, konspiracja. No, ale wrocmy do drukowania. Pozwole sobie uzupelnic szczegoly techniczne podane przez Erica. Ramki do sitodruku kupowalo sie w sklepie dla artystow na Mazowieckiej. Byly to po prostu blejtramy, ktore trzeba bylo skleic (bo kupowalo sie je w czesciach), obrobic i obciagnac sitem (na zszywacze biurowe i butapren). Nastepnym etapem naszej pracy bylo powleczenie sita swiatloczula emulsja i naswietlenie przez diapozytywy. Diapozytywy byly wykonywane przez firmowe laboratorium fotograficzne i rozprowa- dzane po zespolach drukujacych. I na koniec, jak Eric wspomnial, kladlo sie na sito farbe i posuwalo rakla. Przyznam, ze otrzymanie dobrego druku nie bylo latwe i nigdy nie osiagnelismy perfekcji. Po pierwsze, diapozytywy musialy byc idealne. Nastepnie, emulsje trzeba bylo rozprowadzic rownomiernie i nie za grubo, nie za cienko. Czas naswietlania byl bardzo wazny, jak tez wyplukiwanie nieutrwa- lonej emulsji tam, gdzie literki. No i w koncu samo drukowanie. Jesli rakla byla nieodpowiednia (robilo sie ja z samochodowego paska antystatycznego i deseczki) albo tkanina zle naciagnieta, to i efekt byl do luftu. A firma brakorobstwa, przynajmniej w naszym przypadku, nie uznawala. Przykro bylo wywalac kilka ryz papieru wudrukowanego kosztem snu, ciezkiej pracy (sprobuj tak kilka tysiecy razy przeciagnac rakla po sicie!) i z narazeniem wolnosci i indeksu. Oczywiscie zaopatrzenie w materialy bylo powaznym problemem. Tkanine sitowa i farbe szmuglowalo sie z Zachodu (ja sam przemycilem raz wielka puszke farby z Anglii). Zeby zaoszczedzic farbe ludzie mieszali ja z roznymi wypelniaczami. Najlepszym wypelniaczem okazala sie pasta do prania Komfort. Oszczedzalo sie farbe, a i sprzatanie bylo ulatwione - wstawiales do wanny i plukales ciepla woda. Wada tej techniki bylo to, ze wydawnictwa w ten sposob powielone nie byly wodoodporne. Po Sierpniu NOWA oddelegowala czesc personelu do pomocy Solidarnosci, ale my zostalismy w podziemiu. Szefostwo wydawnictwa slusznie nie wierzylo komunie. Stan wojenny zaskoczyl nas z calym warsztatem umieszczonym w mieszkaniu mojej znajomej, dzialaczki "S". Trzeba bylo ewakuowac graty. Zmobilizowalem trzech kumpli, wzielismy narty i plecaki i przenieslismy caly majdan udajac narciarzy wracajacych z gor do willi mojego krewnego. I to byl koniec mojego pracy w Niezaleznej Oficynie Wydaniczej. Nie dokonalem w niej wielkich czynow, a i drukarz byl ze mnie kiepski. Ale mialem poczucie, ze robiac te rzeczy poszerzam margines swojej i innych wolnosci. Dzieki mojemu zaangazowaniu w rozprzestrzenianie wolnego slowa nigdy nie czulem sie zniewolony. I nie musialem zazdroscic poprzednim pokoleniom ze zyly w ciekawszych czasach. I do tego jestem szczesliwy, ze (uzywajac sformulowania z piosenki Kelusa) amunicja, ktora strzelalem byla papierowa. Zreszta zacytuje z pamieci: ...Mowili mi maturzysci, ze to mogl wymyslic Haszek by papierem czolgi necic, lub papierem czolgi straszyc... Jednak w koncu wyszlo na nasze. Piotr Bohdan Tyszko Blacksburg, Wirginia, USA _________________________________________________________________________ MUZYKA WSPOLCZESNA - DLA KOGO ? =============================== Jurek Krzystek Powiedzenie, ze swiat sie stal maly, jest takim banalem, ze nie powinno sie od niego zaczynac zadnego tekstu. Sama instytucja "Spojrzen" juz o tym swiadczy. Ale to nie przeszkadza, ze co pewien czas odkrywam te prawde od nowa. Ostatnio, gdy siedzialem wieczorem w swym laboratorium nad jakims w miare nudnym eksperymentem i sluchalem lokalnej stacji radiowej, nadajacej muzyke klasyczna. W pewnym momencie spikerka zagadala do mnie dosc niecodziennym nad Pacyfikiem akcentem i zapowiedziala bezposrednia transmisje koncertu Orchestre de Paris, pod batuta Krzysztofa Pendereckiego. Co do tej bezposredniosci to mam swoje zdanie, zwazywszy 9-godzinna roznice czasu, ale spikerka w rzeczy samej okazala sie byc Francuzka, a koncert istotnie prowadzil Penderecki. Program skladal sie z dwu czesci: przed przerwa - Penderecki, po przerwie - Czwarta Symfonia Piotra Iljicza Czajkowskiego, zwana takze "Malorosyjska", czy tez, jak bysmy dzis powiedzieli, "Ukrainska". Gdybym mial napisac recenzje z tej transmisji, najszybciej rozprawilbym sie z Czajkowskim (z powodow zupelnie innych, niz te, o ktorych pisal Eric Behr w numerze 7 "Spojrzen" :-) Po pierwsze, nie jest to moj ulubiony kompozytor. Po drugie, sposrod szesciu jego symfonii, ta akurat jest moim zdaniem dosc nudna. Po trzecie, sposrod znanych mi jej wykonan, wykonanie pod Pendereckim bylo wiecej niz troche nudne: nic sie w nim nie trzymalo kupy. Ale nie o tym chcialem pisac. Pomyslalem bowiem, ze recenzji samej muzyki Pendereckiego nie potrafilbym napisac, bo scieka ona (muzyka, nie recenzja) po mnie, jak po gesi woda. Co wiecej, nie tylko jego muzyka, ale w zasadzie cala tzw. 'wspolczesna muzyka powazna'. Wspolczesna, czytaj - II polowa XX wieku. Jestem pewien, ze nie jest to tylko moje wrazenie. Latwo bylo to co roku zauwazyc podczas festiwalu "Warszawska Jesien", odbywajacym sie na ogol tuz przed rozpoczeciem regularnego sezonu koncertowego Filharmonii. Sala wypelniala sie wtedy zupelnie inna publicznoscia niz ta, ktora uczeszczala na regularne koncerty. Nie bede dociekal, jaka byla to publicznosc, nie o to tu bowiem chodzi. Chodzi o to, ze wspomniana 'wspolczesna muzyka powazna' jest traktowana przez olbrzymia wiekszosc dowolnego spoleczenstwa jako cos straszliwie nudnego, obcego, nie do sluchania. Bo jesli nawet dana publicznosc sama muzyke 'powazna' ceni, to przed moderna (nawet nie awangarda) dostaje dreszczy. Dlatego kawalki wspolczesne upycha sie w programach koncertow obok (a najlepiej przed) repertuaru klasycznego. Chodzi o to, zeby ktos na koncert przyszedl, albo nie wyszedl przed koncem. Ustawienie utworu wspolczesnego na koncu programu grozi masowym exodusem publicznosci w przerwie. Drazy mnie mysl, skad sie to wzielo i odkad to trwa. Ba, sam termin 'muzyka powazna' (po angielsku 'classical music') jest chyba niezbyt dawnej daty. Bo kiedys na pewno tak nie bylo. Nie bylo podzialu na muzyke 'powazna' i 'niepowazna'. Gdy Mozart wystawial swa opere "Wesele Figara" w Pradze, nastepnego dnia cale miasto spiewalo i tanczylo arie z tej opery. W nagrode skomponowal dla Pragi "Don Giovanniego" - reakcja byla podobna. "Zaczarowany Flet" w ogole zostal napisany na zamowienie trupy aktorskiej niejakiego Schickanedera w Wiedniu, takiego, mozna by rzec, 'teatru ludowego'. Z kolei nikt wowczas nie wykonywal i nie sluchal muzyki starej, napisanej chocby 20 lat wczesniej. Muzyka Bacha zostala zapomniana zaraz po jego smierci na lat co najmniej 70, zanim wydobyl ja z lamusa Mendelssohn. Mozart studiowal wprawdzie utwory Bacha i Haendla, ale to z racji profesjonalnego zainteresowania, a nie do wykonywania (zinstrumentowal ponownie nawet calego "Mesjasza" Haendla, ale to tylko ciekawostka). Czyli w krotkich slowach: jeszcze na przelomie XVIII i XIX wieku, a pewnie i 50 lat pozniej, najwieksi kompozytorzy 'tworzyli dla ludzi', ludzi sobie wspolczesnych. Kiedy wiec cos sie zalamalo? Tu juz tylko moge zgadywac (zapewne ktos juz na ten temat pisal, ale nie jest mi to znane). W kazdym razie u schylku XIX wieku istnial juz pewien podzial, najlepiej widoczny w stolicy swiatowej muzyki, czyli Wiedniu: z jednej strony komponowane coraz wieksze formy (symfonie Mahlera czy Brucknera), przytlaczajace swoim rozmiarem i ciezarem, z drugiej strony muzyka 'lekka, latwa, przyjemna' w rodzaju tej pisanej przez dynastie Straussow czy tez pozniej przez Lehara i Stolza. W okresie tym musiala sie uformowac 'muzyka powazna', dla bardziej wysublimowanego sluchacza. Muzyka ta stawala sie coraz bardziej wyrafinowana: najpierw Richard Strauss, potem, juz w XX wieku, dodekafonisci z Schoenbergiem na czele. Az wysublimowala sie tak dalece, ze stala sie rozrywka dla nielicznej mniejszosci. Kiedy wiec muzyka 'powazna' stala sie nie do sluchania dla szerszej rzeszy spoleczenstwa? W moim mniemaniu w tym momencie, kiedy nie dala sie wiecej zaspiewac, zanucic, czy chocby zagwizdac. Niech mi ktos sprobuje odgwizdac kilka kawalkow ze "Swieta Wiosny" Strawinskiego, czy "Koncertu na Orkiestre" Bartoka. Owszem, zdarzaly sie i zdarzaja wyjatki, nawet w naszym XX stuleciu, zeby wymienic francuskich impresjonistow, czy wielu kompozytorow rosyjskich z Prokofiewem na czele. Ale to sa wyjatki. 'Mainstream' muzyki powedrowal w strone awangardy w rodzaju Bouleza, Cage'a, Nono czy Ligetiego. Awangardy takiej, ze Pendereckiego slucha sie po niej ze zdeklarowana przyjemnoscia, o dodekafonistach nie wspominajac (mialem kiedys okazje wysluchac na festiwalu w Salzburgu Maurizio Polliniego gnebiacego fortepian i publicznosc straszliwie nudna i dluga - prawie godzinna - sonata Bouleza; gdy na bis wykonal dodekafonistyczny utwor Weberna, brzmialo to jak niebianskie harmonie). Trzeba przy tym zastrzec, ze _melodyka_ nie jest czyms obiektywnym i danym przez nature. Muzyka sredniowieczna melodyczna nie byla, muzyka starozytna tez nie (choc tak naprawde nikt nie wie, jak brzmiala muzyka starogrecka czy rzymska). Ale w czasach nowozytnych, tak od poczatku renesansu we Wloszech, melodia zdaje mi sie byc podstawa muzyki 'dla sluchaczy' - w odroznieniu od muzyki 'dla wykonawcow', ktora moze polegac na innych elementach, ktore moga docenic wlasnie profesjonalisci, ale nie szeroka rzesza sluchaczy. Wiec co ma zrobic ktos taki jak ja, kto chcialby wylowic sposrod dzwiekow jakis wpadajacy w ucho fragment melodii lub rytmu, a niekoniecznie kocha Michaela Jacksona czy Madonne, pozostawiajac ich nastepnej generacji? Ano zasklepia sie w swym konserwatyzmie i wraca do muzyki starej, w kazdym razie sprzed tego naszego wieku. Albo slucha wyjatkow, n.p. Hiszpana Joaquino Rodrigo (Concierto Serenata na harfe i orkiestre jest chyba moim ulubionym utworem zyjacego kompozytora), czy niezyjacego juz Francuza Dariusa Milhaud. Czy tez utworow 'bylych kompozytorow radzieckich': Chaczaturiana albo Szostakowicza. Albo slucha jazzu (byle nie awangardowego!), choc bez stuprocentowej satysfakcji, bo teskni do wiekszej i scislejszej formy. Albo muzyki filmowej, n.p. Vangelisa czy Morricone. Albo... Jurek Krzystek ________________________________________________________________________ HISTORIA POLSKI - DZIEN PO DNIU =============================== Zbigniew J. Pasek STYCZEN ======= 1. 1949 Powolanie Panstwowych Gospodarstw Rolnych 1973 Utworzenie koncernu wydawniczego RSW "Prasa-Ksiazka-Ruch" 1975 W Jelczu zjechal z tasmy pierwszy Berliet (PR-110) 1977 Opublikowanie Karty 77 w Pradze 1979 Zmarl Boleslaw Piasecki 1988 Zaprzestanie zagluszania Radia Wolna Europa 2. 1957 Utworzenie ZMS 1969 Rozpoczecie procesu komandosow (Kuron i Modzelewski) 3. 1946 KRN uchwala ustawe o nacjonalizacji 4. 1944 Armia Radziecka przekroczyla granice Polski 1947 Proces czlonkow WiN 1949 Stefan Wyszynski zostaje biskupem Warszawy i Prymasem Polski 1953 Zniesienie kartek i podwyzka cen 1958 Pierwsze posiedzenie Ogolnopolskiego Komitetu Frontu Jednosci Narodu 5. 1942 Utworzenie PPR 1968 Dubczek zostaje I sekretarzem KC KPCz 1982 Rozwiazanie NZS 7. 1982 Ukazal sie pierwszy numer "Tygodnika Wojennego" Regionu Mazowsze "Solidarnosci" 8. 1951 Upanstwowienie aptek, rozwiazanie Izby Aptekarskiej 1951 Ustawa o obywatelstwie polskim 1959 Inauguracja Charlesa de Gaulle'a jako prezydenta Francji 1971 Ustawa o "stabilizacji cen" 9. 1944 Powolanie Rady Jednosci Narodowej 10. 1982 Wielka powodz w rejonie Plocka 11. 1957 Rozwiazanie ZMP 12. 1978 Powolanie Towarzystwa Kursow Naukowych 1987 W. Jaruzelski na audiencji papieskiej w Rzymie 13. 1773 I rozbior Polski 1940 Powolanie ZWZ (Komendant Glowny gen. K. Sosnkowski) 1966 Otwarcie w Rzymie roku millenium Chrztu Polski 1984 Zakonczenie procesu Macieja Szczepanskiego 14. 1953 Zdemaskowanie 'spisku lekarzy' w Moskwie 1982 Rozpoczecie wydawania "Rzeczpospolitej" 15. 1945 Zdobycie Kielc przez Armie Radziecka 16. 1961 Przybycie arrasow z Quebecu do Gdyni 17. 1945 Zdobycie Warszawy przez Armie Radziecka 19. 1831 Sejm detronizuje Mikolaja I 1945 Rozwiazanie Armii Krajowej (rozkazem gen. L. Okulickiego) 1945 Zdobycie Krakowa przez Armie Radziecka 1947 Wybory do Sejmu; sfalszowane zwyciestwo Bloku Demokratycznego 20. 1661 Krol Jan Kazimierz nadaje prawa uniwersytetu kolegium ojcow jezuitow we Lwowie, przeksztalcownego faktycznie w Uniwersytet Stafana Batorego w 1784 r. 1957 Wybory do Sejmu (bez skreslen - na wezwanie Gomulki) 21. 1861 Zmarl St. Staszic 22. 1863 Wybuch Powstania Styczniowego 1957 Porwanie Bohdana Piaseckiego, syna Boleslawa Piaseckiego 23. 1950 Oddanie "Caritasu" pod zarzad komisaryczny (ksieza patrioci) 1952 Ogloszenie projektu nowej konstytucji; po raz pierwszy pojawia sie nazwa PRL 24. 1971 Spotkanie E. Gierka ze strajkujacymi stoczniowcami Szczecina 25. 1949 Powolanie RWPG 1955 Dekret Rady Najwyzszej ZSRR o zakonczeniu stanu wojny miedzy Zwiazkiem Radzieckim a Niemcami 1971 Spotkanie E. Gierka i P. Jaroszewicza ze strajkujacymi stoczniowcami Gdanska (pomozecie?) 26. 1797 Konwencja rozbiorowa w Petersburgu 1919 Pierwsze demokratyczne (po 123 latach) wybory do Sejmu 30. 1968 Zdjecie "Dziadow" z afisza w Teatrze Polskim w Warszawie 1990 Rozwiazanie sie PZPR ___________________________________________________________________ Redakcja "Spojrzen": Jurek Krzystek (krzystek@u.washington.edu) Zbigniew J. Pasek (zbigniew@caen.engin.umich.edu) Jurek Karczmarczuk (karczma@frcaen51.bitnet) Copyright (C) by Jerzy Krzystek 1992. Copyright dotyczy wylacznie tekstow oryginalnych i jest z przyjemnoscia udzielane pod warunkiem zacytowania zrodla i uzyskania zgody autora danego tekstu. Prosby o prenumerate i numery archiwalne do Jurka Krzystka ____________________________koniec numeru 8_________________________